De laatste maanden en jaren is de rol van de rechter wat aan het veranderen. Waar vroeger de rechter een instituut voor vaak private geschillen (tussen burgers of met de overheid) was, wordt de rechter tegenwoordig ook gebruikt voor publieke doeleinden. Het gevolg daarvan is dat de rechter zich steeds meer in politieke en nationale onderwerpen heeft moeten mengen.
Het Urgenda-vonnis van de Hoge Raad is hier een goed voorbeeld van, maar bijvoorbeeld ook de PAS-uitspraak van de Raad van State en een hangende procedure waarbij het Nederlandse Milieudefensie (met anderen) Shell heeft aangeklaagd voor olielekkages in Nigeria.
In veel van de genoemde zaken speelt een juridisch element, maar vaak ook een groter politiek-, ideologisch- of publicitair-sentiment. Zo zal het Viruswaarheid afgelopen week niet zijn gegaan over de toepassing van de Wet buitengewone bevoegdheden burgerlijk gezag, maar wilden zij simpelweg de avondklok coûte que coûte van tafel. En publiciteit behalen.
Het is uiteraard de vraag of je dergelijke zaken via de rechter zou moeten spelen. Het lijkt voor de hand te liggen dat je politieke onderwerpen politiek oplost en niet via rechter. Een echt politiek geschil is bij de rechter snel onsuccesvol, terwijl wel een beslag wordt gelegd op de (publieke) middelen van de rechtspraak en het Openbaar Ministerie. Toch blijft dit een populaire route, zo blijkt uit een nieuwe zaak tegen Tata Steel.
Deze maand bleken zo’n 500 aangiftes te zijn ‘verzameld’ tegen Tata Steel in IJmuiden. Omwonenden in het IJmond gebied zijn al jaren bezig om de overlast van Tata te beperken en wenden zich nu tot de strafrechter. In de optiek van de aangevers en hun advocaat handelt Tata in strijd met artikel 173a van het Wetboek van Strafrecht, dat kort gezegd het ‘opzettelijk en wederrechtelijk’ in het milieu loslaten van stoffen bestraft met maximaal 12 jaar of 15 gevangenisstraf, afhankelijk van de (dodelijke) gevolgen.
Tata Steel is gevestigd in een van de grootste industriële clusters in Nederland en biedt werkgelegenheid aan circa 40.000 mensen (direct en indirect). Bij de productie van staal ontstaan (vanzelfsprekend) emissies van geluid, geur en stof. Tata Steel is in het bezit van de hiervoor benodigde vergunningen en het is aan Gedeputeerde Staten van de Provincie Noord-Holland om de naleving van de vergunningen en de toepasselijke regelgeving te controleren en te handhaven.
Om de overlast in het IJmond-gebied te beperken (en Tata Steel aan de milieueisen te houden) is een ‘Roadmap 2030’ opgesteld waarmee de overlast in 2030 flink moet zijn verminderd. Tata Steel investeert tot 2030 300 miljoen euro om adequate maatregelen te implementeren die de overlast moet verminderen. De bewoners vinden dit echter niet (snel) genoeg. Ondanks de afgesproken en handhaafbare Roadmap hebben de bewoners gekozen voor een strafrechtelijke aanpak. De aangifte wordt ingediend tegen Tata Steel en ‘de verantwoordelijke directie’.
Om tot een strafrechtelijke veroordeling te komen zal het Openbaar Ministerie eerst tot vervolging moeten overgaan. Dat is een hoge drempel omdat het OM moet kunnen aantonen dat - kort gezegd – er sprake is van een overtreding van de wet, opzet en een causaal verband tussen de emissies en het gevaar voor de openbare gezondheid. Dit is een moeilijke opdracht om te bewijzen en het OM zal hier dan ook niet snel toe overgaan. Bedrijven worden daardoor niet snel vervolgd: het OM wilde hier bijvoorbeeld niet aan bij de tabaksfabrikanten in 2016, waartegen aangifte van mishandeling was gedaan voor diens tabaksproducten.
Zelfs al zou het OM vervolgen en al zou de strafrechter de aangevers gelijk geven, dan nog schieten de omwonenden er niet veel mee op. Een rechtspersoon kan niet in de gevangenis worden gezet en de strafrechtelijke boete bedraagt €87.500 per feit. Dat geldt gaat vervolgens naar de Staat en niet naar verbeteringen of opruimwerkzaamheden.
Een strafzaak zal dus niet snel het beoogde effect hebben, maar doorgaans wel een publicitair effect. Het is echter de vraag of je voor publicitaire doelen het OM en de strafrechter zou moeten ‘misbruiken’. Tata Steel en de Provincie hebben immers een Roadmap afgesproken, en als die niet wordt nagekomen kan de Provincie handhaven.
Het ligt meer voor de hand de naleving via het bestuursrecht wordt gewaarborgd dan via het strafrecht. Strengere milieueisen hebben voor bedrijven meer impact dan strafrechtelijke boetes. Zo werd vorige week de sluiting van Aluchemie in Rotterdam aangekondigd, welke beslissing grotendeels is ingegeven door opgelegde strengere milieueisen.
Het is dus maar de vraag of de omwonenden iets zullen bereiken met hun aangiftes. Het zal ook niet de bedoeling van Thorbecke zijn geweest toen hij de Grondwet schreef.
Door: Victor van Ahee
Om te kunnen reageren moet u ingelogd zijn.
